Χαφέζ

Ένας Πέρσης ποιητής-υμνητής της αγάπης

Χαφέζ, επίσης προφέρεται Χαφίζ, το πλήρες όνομα του Shams al-Din Myhammad Hafiz. Γεννημένος το 1325/1326, στο Σιράζ του Ιράν-πέθανε το 1389/1390,στο Σιράζ. Είναι ένας από τους σπουδαιότερους/εξοχότερους λυρικούς ποιητές της Περσίας. Ο Χαφέζ έλαβε μια κλασσική θρησκευτική εκπαίδευση, διδάχθηκε  το Κοράνιο και άλλα θεολογικά θέματα( ‘’Χαφέζ’’ ορίζεται αυτός ο οποίος γνωρίζει το Κοράνι απέξω) και έγραψε σχολιασμούς σε κλασσικούς θρησκευτικούς. Ως ένας αυλικός ποιητής, αυτός απολάμβανε την προστασία αρκετών ηγεμόνων του Σιράζ.  Το 1368/1369, έχασε την εύνοια της αυλής και δεν απέκτησε την θέση του, παρά μόνο 20 χρόνια αργότερα, λίγο πριν τον θάνατό του. Στην ποίηση του υπάρχουν απόηχοι από ιστορικά γεγονότα όπως επίσης και από βιογραφικές περιγραφές και λεπτομέρειες της ζωής στο Σιράζ. Μια από τις κατευθυντήριες αρχές της ζωής του ήταν ο Σουφισμός, το μυστικιστικό κίνημα του Ισλάμ , το οποίο ζητούσε από τους υποστηρικτές του πλήρη αφοσίωση στην επιδίωξη της ένωσης με την απόλυτη πραγματικότητα. 

Η βασική μορφή στίχου του Χαφέζ, αυτή την οποία τελειοποίησε ποτέ δεν επιτεύχθηκε πριν ή μετά, ήταν το ghazal (γκαζάλ), ένα λυρικό ποίημα από 6 μέχρι 15 ζεύγη που συνδέονται ανά θέμα και συμβολισμό, παρά από μια λογική πρόταση ιδεών. Παραδοσιακά το ghazal (γκαζάλ) ασχολούνταν με την αγάπη και το κρασί, μότιβα που συνεργάζονταν με την έκσταση και την ελευθερία από περιορισμούς. Δανείζονταν φυσικά από την έκφραση των ιδεών του Σουφισμού. Το επίτευγμα του Χαφέζ ήταν να δώσει σε αυτά τα συμβατικά θέματα, μια φρεσκάδα και μια μικρή λεπτομέρεια η οποία απαλύνει τελείως την ποίηση, από τον πληκτικό/ανιαρό φορμαλισμό. Μια σημαντική καινοτομία, η οποία αναγνωρίζεται στον Χαφέζ ήταν η χρήση του ghazal (γκαζάλ) αντί του qasidah (ωδές) στους πανηγυρικούς. Ο Χαφέζ επίσης μείωσε το πανηγυρικό στοιχείο των ποιημάτων του, σε ένα απλό της μιας ή δυο γραμμών, αφήνοντας το υπόλοιπο του ποιήματος του για τις ιδέες του.

Ο τάφος του Χαφέζ στην πόλη Σιράζ του Ιράν

Η καταπληκτική/ασυνήθιστη δημοτικότητα της ποίησης του Χαφέζ, σε όλα τα περσόφωνα εδάφη προέρχεται από την απλή και ομιλούμενη μουσικότητα της γλώσσας. Αφού ήταν ελεύθερη από την τεχνητή δεξιοτεχνία και την ανεπιτήδευτη χρήση απλών εικόνων και παροιμιωδών  εκφράσεων. Πάνω απ’ όλα η ποίηση του χαρακτηρίζεται από αγάπη για την ανθρωπότητα, την περιφρόνηση της υποκρισίας και της μετριότητας, την ικανότητα να καθολικοποιεί την καθημερινή εμπειρία και να την συνδέει, στην μυστικιστική ατελείωτη έρευνα για ένωση με τον Θεό. Η έκκληση του στη Δύση, υποδεικνύεται από τις πολυάριθμες μεταφράσεις των ποιημάτων του. Ο Χαφέζ είναι κυρίως γνωστός για το Divan. Ανάμεσα σε μερικές από τις μεταφράσεις του έργου του είναι αυτά της Gertrude Bell και του H. Wilberforce Clarke. 

Εδώ είναι μερικά αποσπάσματα από τα ghazals του Χαφέζ, μεταφρασμένα από εμένα Χριστίνα Κούνα και Reza Shirmarz: 

Ghazal νούμερο 3

Αν αυτή η ομορφιά του Σιράζ αιχμαλωτίζει την καρδιά μας 

Θα ανταλλάξω την Σαμαρκάνδη και την Μπουχάρα (1) με την Ινδική ελιά της

Δώσε, ω Ήβη, το υπόλοιπο κρασί, γιατί δεν θα βρεις στο Παράδεισο 

Tην ακροποταμιά του Ροκναμπάντv (2) και τον κήπο με τα τριαντάφυλλα του Μουσάλλα (3)

Αλίμονο! Αυτοί οι εύθυμοι και γλυκύτατοι Λουλιάν (4) που προκαλούν αναταραχή στην πόλη 

Έκλεψαν την υπομονή από τις καρδιές μας, όπως οι Τούρκοι το Χάνε Γιαγκ’μά (5)

Η ομορφιά της Αγαπημένης δεν έχει ανάγκη την ατελή αγάπη μας 

Δεν εξαρτάται το υπέροχο πρόσωπο από την λάμψη και την εντυπωσιακή εμφάνιση 

Εγώ κατάλαβα από την ομορφιά του Ιωσήφ η οποία αυξάνεται καθημερινά 

Ότι η αγάπη του Ιωσήφ θα φέρει την Ζουλαϊχά (6) έξω από το παραπέτασμα της αγνότητας 

Αν με κακολογήσεις ή με καταραστείς, θα προσευχηθώ για σένα 

Η πικρή απάντηση ταιριάζει στα γλυκά ρουμπινένια χείλια 

Ω, ψυχή μου! Άκου την συμβουλή, που οι μακάριοι νέοι 

Αγαπούν την συμβουλή του πνευματικού δασκάλου, πιο πολύ από τις ψυχές τους

Αφηγήσου την ιστορία του μουσικού και του κρασιού και μην αναζητάς το μυστικό του σύμπαντος

Επεξήγηση λέξεων: 

(1) Η Μπουχαρά είναι η τέταρτη μεγαλύτερη σε πληθυσμό πόλη του Ουζμπεκιστάν. Σημαίνει »τυχερή τοποθεσία«.

(2) Είναι ένα όμορφο χωριό στο Σαρβεστάν του Σιράζ στο Ιράν.

(3) Είναι ο εξωτερικός χώρος προσευχής

(4) Οι Λουλιάν ήταν μια φυλή της Περσίας και φημιζόταν για την ομορφιά των μελών της, για τα όμορφα μαύρα μάτια και φρύδια τους. Επίσης είχαν εξαιρετική δημιουργικότητα στον τομέα της μουσικής, γιατί είχαν ταλέντο στο να παίζουν διάφορα μουσικά όργανα.

(5) Είναι το τραπεζομάντιλο που στρώνουν στο πάτωμα οι λαοί της Μέσης Ανατολής, για να φάνε. Αυτό επάνω του, έχει φαγητά και αναψυκτικά, μπαχαρικά, γλυκά κ.ά. Το στρώνουν κάθε μέρα για φαγητό ή σε περιόδους γιορτών, όπως στην περσική πρωτοχρονιά (Nowruz). Στην μοντέρνα περσική γλώσσα, το λένε Sofreh, στην τουρκική γλώσσα Soufra και στην αραβική Sofrah.

(6) Στην Ισλαμική και Εβραϊκή λογοτεχνία,  Ζουλαϊχά ήταν το όνομα της συζύγου του Πετεφρή, που ήταν ο αρχηγός των σωματοφυλάκων του Φαραώ. Η Ζουλαϊχά παντρεύτηκε τον προφήτη Ιωσήφ μετά τον θάνατο του συζύγου της.

  

Ghazal νούμερο 5

 

Για όνομα του θεού, ευσεβείς! Η καρδιά μου γλιστράει από τα χέρια μου 

Αλίμονο, το κρυμμένο μυστήριο θα αποκαλυφθεί 

Είμαστε οι ναυαγοί! Ω καλό αεράκι! Εμφανίσου! 

Ευχή να ξανασυναντήσουμε το γνώριμο πρόσωπο της αγαπημένης 

Οι δέκα μέρες του σύμπαντος είναι ένας μύθος και μια μαγεία 

Ω φίλε! Άρπαξε την ευκαιρία να προσφέρεις καλοσύνη στους φίλους 

Χθες βράδυ στην συγκέντρωση του τριαντάφυλλου και του κρασιού το αηδόνι τραγούδησε: 

Ω Ήβη! Πρόσφερε κρασί! Ω μεθυσμένοι! Επιστρέψτε στην ζωή 

Ω γενναιόδωρε! Ως ευχαριστώ για την δική σου υγεία 

Μια μέρα ρώτησε για την ευημερία του φτωχού Δερβίση 

Η γαλήνη των δύο κόσμων είναι η ερμηνεία αυτών των δύο λέξεων 

Καλοσύνη με τους φίλους και ανοχή με τους εχθρούς 

Δεν μας επέτρεψαν να διέλθουμε από τον δρόμο του καλού ονόματος 

Αν δεν το εγκρίνεις, άλλαξε την μοίρα μας 

Το πικρό κρασί που οι Σούφι αποκαλούν ως μητέρα όλων των κακών 

Για μας είναι πιο ευχάριστο και γλυκό από τα φιλιά των νεαρών κοριτσιών 

Στην εποχή της φτώχειας προσπάθησε με την ευχαρίστηση και το μεθύσι 

Γιατί η αλχημεία της υπάρξεως έναν επαίτη τον κάνει βασιλιά 

Μην επαναστατείς! Γιατί η αγαπημένη θα σε κάψει σαν κερί

Ο γρανίτης είναι σαν πλαστελίνη στα χέρια της

Κοίτα, το κύπελλο του κρασιού είναι ο καθρέφτης του Αλεξάνδρου, 

Για να σου δείξει τι συμβαίνει στο βασίλειο του Νταράμπ 

Οι λατρεμένοι περσόφωνοι είναι ζωοδότες 

Ώ Ήβη! Δώσε στους ευσεβείς κατεργάρηδες το ευαγγέλιο 

Ο Χαφέζ δεν φορά, από μόνος του, το κρασοβαμμένο ρούχο του 

Ω αναμάρτητε σεϊχη! Συγχωρέστε μας